Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΕΜΠΕΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Ρεμπέτικο ονομάζεται το ελληνικό αστικό λαϊκό τραγούδι που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και απέκτησε τη γνώριμη μορφή του, περίπου μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η μουσική αυτή εξελίχθηκε κυρίως στα λιμάνια ελληνικών πόλεων οπού ζούσε η εργατική τάξη και στη συνεχεία πέρασε και σε αλλά αστικά κέντρα.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Τι συνέβη στην Ελλάδα πριν την ‘εμφάνιση’ του ρεμπέτικου;

Μετά την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού ανεξαρτήτου κράτους οι Έλληνες ζούσαν διασκορπισμένοι σε όλη τη σημερινή Ελλάδα. Σιγά-σιγά διαφορές πόλεις γνωρίσαν την ανάπτυξη (εμπόριο, βιομηχανική επανάσταση). Έτσι αρχίζει η περίοδος της αστικοποίησης. Στη συνεχεία οι Έλληνες δημιουργούν ένα κύμα μετανάστευσης προς την Αμερική οπού και ηχογραφηθήκαν τα πρώτα ελληνικά τραγούδια. Ηχογραφούν σμυρναίικα, δημοτικά και ρεμπέτικα τραγούδια τα οποία μέχρι τότε υπήρχαν μονό ως τραγούδια γραμμένα από στόμα σε στόμα. Ακόμα ιδρύονται οι πρώτες ελληνικές δισκογραφικές εταιρίες και από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 υπάρχουν ηχογραφήσεις τραγουδιών τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ρεμπέτικα.
Μέσα σε αυτήν την αστικοποίηση και την εισβολή των δυτικών συμφερόντων στον ελληνικό χώρο, αναπτύσσεται το ρεμπέτικο τραγούδι από απλούς ανθρώπους των πόλεων, φτωχούς, κοινωνικά αδικημένους, φυλακισμένους, παρανόμους και ανθρώπους του ‘περιθωρίου’. Μια ομάδα τέτοιων ανθρώπων ήτανε κουτσαβάκηδες που εδρασαν στον Ψυρρη από το 1867-1897 που όμως τους εξόντωσε ο Μπαϊρακάρτης. Οι κουτσαβάκηδες, όπως και άλλοι άνθρωποι του κόσμου, που χαρακτηρίζονταν ως μάγκες, βλάμηδες, τσιφτήδες, αλάνια και ρεμπέτες, είχαν αναπτύξει ένα δικό τους τρόπο ζώνης, που εισήγαγε η νέα ανερχομένη αστική τάξη. Από αυτή την ομάδα ανθρώπων με τον ένα εναλλακτικό τρόπο ζωής γεννήθηκε το ρεμπέτικο τραγούδι.

Το ρεμπέτικο τραγούδι

Μετά τους βαλκανικούς πολέμους(1912-13) και του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου(1917), το πιο συνταρακτικό γεγονός που επηρέασε βαθιά το ρεμπέτικο τραγούδι ήταν η καταστροφή της Σμύρνης(1922) και η ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι Μικρασιάτες μουσικοί διαδίδουν την λαϊκή μουσική της Σμύρνης και της Πόλης(Σμυρναίικο) και αρχίζει η μίξη των δυο ειδών μουσικής, δηλαδή του Σμυρναίικου και τραγουδιού των ρεμπετών(μουρμούρικο, της φυλακής, του τεκέ, μάγκικο, μποέμικο).Τα καφέ-αμάν, ενώ υπήρχαν ήδη από το 1900, τώρα μεσουρανούν και διαδίδουν τον τρόπο αυτό διασκέδασης μετορεμπέτικο τραγούδι. Συνθέτες της εποχής εκείνης: Δραγάτης, ο Καρίπης, ο Σέμσης, ο Τούντας, ο Γιοβάν Τσαούς, ο Πώλ, και οι ερμηνευτές Ρόζα Εσκευάζη, η Ρίτα Αμπατζή, η Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Αντώνης Νταγκλάς, ο Νούρος. Αν και οι πρώτες ηχογραφήσεις είχαν ξεκινήσει στο εξωτερικό από το 1907-1910, οι οργανωμένες ηχογραφήσεις άρχισαν να περνούν θέση στην Ελλάδα και είχαν μεγάλη συμμετοχή.

Περίοδος της κυριαρχίας των σμυρναίικων στοιχείων(1922-1932)

Το 1922 είναι η χρονιά της μικρασιατικής καταστροφής την οποία ακολουθεί η αναγκαστική πλέον ανταλλαγή πληθυσμών, σύμφωνα με την Συνθήκη της Λοζάνης. Πολλοί μικρασιάτες εγκαθίστανται στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας φέρνοντας από εκεί τις μουσικές τους παραδόσεις. Αυτή την περίοδο η θεματολογία του ρεμπέτικου περιλαμβάνει κυρίως ερωτικά(όπως σε όλες τις μουσικές)αλλά και μάγκικα τραγούδια( π.χ. τραγούδια της φυλακής, ναρκωτικά).

Κλασική Περίοδος(1932-1942)

Το 1932 κυκλοφορούν οι πρώτες ηχογραφήσεις τραγουδιών από τον Μάρκο Βαμβακάρη. Μέχρι το ‘41 εμφανίζονται στη δισκογραφία, όπως ο Στρατός Παγιουμτζής, Μπαγιαντέρας, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Απόστολος Χατζηχρήστος, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Μανώλης Χιώτης, ο Στελλάκης Περπινιάδης, η Ρόζα Εσκευάζη και πολλοί άλλοι. Το 1936 ξεκινάει η δικτατορία του Μεταξά και επιβάλλεται λογοκρισία. Αναγκαστικά η δισκογραφία προσαρμόζεται και οι αναφορές σε ναρκωτικά, τεκέδες κ.λ.π. εκλείπουν από τις ηχογραφήσεις.
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι με τη κήρυξη του πολέμου το 1940, οι ρεμπέτες της εποχής έγραψαν αρκετά αξιόλογα ρεμπέτικα τραγούδια για τη νίκη που αν και δεν απαγορευτήκαν επισκιαστήκαν από εκείνα του ελαφρού τραγουδιού. Κατά την διάρκεια όμως της κατοχής(1941-1946) οι ηχογραφήσεις σταματούν.

Εποχή της Μαζικής Αποδοχής(1942-1952)

Κορυφαία προσωπικότητα του ρεμπέτικου αναδεικνύεται αυτή την περίοδο ο Βασίλης Τσιτσάνης. Μετά την απελευθέρωση το ρεμπέτικο αρχίζει να καταξιώνεται σαν λαϊκή ευρείας αποδοχής και βγαίνει από το περιθώριο. Εμφανίζονται νέοι τραγουδιστές όπως η Σωτηρία Μπέλλου. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 το ρεμπέτικο δίνει τη θέση του στο αρχοντορεμπέτικο.
Στη δεκαετία του '60, αρχίζει η εποχή της 'πρώτης αναβίωσης' του ρεμπέτικου, όπου και επανηχογραφούνται παλαιότερες επιτυχίες και εκδίδονται μελέτες πάνω στο θέμα και ανθολογίες τραγουδιών, από συγγραφείς όπως ο Ηλίας Πετρόπουλος και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, βιογραφίες ρεμπετών, ενώ γίνονται και αρκετές νέες ηχογραφήσεις (την πρώτη "μελέτη" όμως έχει παρουσιάσει ο Μάνος Χατζιδάκις ήδη μετά την κατοχή).Το μπουζούκι που αποτέλεσε το βασικό όργανο της ρεμπέτικης μουσικής, γίνεται ευρέως αποδεκτό και χρησιμοποιείται από μεγάλους συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις. Σήμερα, το ρεμπέτικο έχει κερδίσει μεγάλη δημοτικότητα ενώ αναγνωρίζεται και μελετάται διεθνώς.

Μουσικά όργανα

Τα βασικά όργανα του ρεμπέτικου τραγουδιού της κλασικής περιόδου είναι το μπουζούκι και η κιθάρα αλλά και ο μπαγλαμάς. Χρησιμοποιούνται επίσης το ακορντεόν, το βιολί, το πιάνο, και ως κρουστά τα κουτάλια, τα ζίλια. Στις παλαιότερες ηχογραφήσεις, πιο κοντά στη δημοτική ή στην ανατολική παράδοση, ακούγονται σαντουροβιόλια (σαντούρι και βιολί), κανονάκι και ούτι. Ορισμένες φορές ακούγεται κάτι σαν ήχος γυαλιού. Πρόκειται για τον ήχο που παράγεται από το χτύπημα ενός κομπολογιού σε ένα ποτήρι, γνωστό και ως ποτηροκομπολόγι. Στις παρέες και στις ταβέρνες συνήθιζαν να συνοδεύουν τους μουσικούς με αυτόν τον τρόπο, συνήθεια που πέρασε και σε κάποιες ηχογραφήσεις. Σημειώνεται ότι στις ταβέρνες του Γυθείου μέχρι τη δεκαετία του 1980 προς ενίσχυση του ήχου ενός μπουζουκιού οι θαμώνες χρησιμοποιούσαν μεταλλικές ή γυάλινες κανάτες που έβαζαν μέσα μαχαιροπήρουνα, τις οποίες και ανακοινούσαν ρυθμικά.

Θεματολογία

Η θεματολογία των ρεμπέτικων τραγουδιών κινείται σε χώρους συνηθισμένους σε κάθε είδος μουσικής, π.χ. έρωτας, αλλά και στο χώρο της μαγκιάς. Αρχικά κυριαρχούσε το ερωτικό στοιχείο και η θεματολογία ναρκωτικά - φυλακή - παρανομία. Σταδιακά και με την εξάπλωση του ρεμπέτικου σε ευρέτερες μάζες η τα μάγκικα τραγούδια πέρασαν στο περιθώριο, και αναδεικνύονται πολλά κοινωνικά θέματα χωρίς βέβαια να χάσει τη πρωτοκαθεδρία του ο έρωτας.
Έχουν γραφτεί ρεμπέτικα τραγούδια για θέματα όπως ο έρωτας, τα ναρκωτικά και οι τεκέδες, η φυλακή, για συγγενικά πρόσωπα, ο θάνατος, η ξενιτιά, σατιρικά, για τον στρατό και τον πόλεμο, για «μικρά» θέματα της καθημερινής ζωής, για εξωτικούς τόπους, για την φτώχεια, για πρόσωπα, για την εργασία, την ασθένεια, την πορνεία, για τις μικρές λύπες και καημούς των ανθρώπων, και άλλα.

Οι ρεμπέτες

Η λέξη 'ρεμπέτης' προέρχεται από την τούρκικη λέξη 'ρεμπετ' που σημαίνει άτακτος, αλανιάρης. Οι ρεμπέτες ήταν άνθρωποι της φυλακής, της παρανομίας, του περιθωρίου, της φτωχολογιάς. Γενικά ήταν άνθρωποι κατατρεγμένοι, με βάσανα και με καημούς και απείχαν από τους ρυθμούς ζωής της 'πολιτισμένης' κοινωνίας. Είχαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, αναπτύξει έναν δικό τους τρόπο ζωής. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ήταν και επικίνδυνοι ή εγκληματίες, απλώς στην πλειοψηφία τους είχαν αναπτύξει συνήθειες που έρχονταν σε σύγκρουση με τους νόμους του κράτους (κάπνισμα χασίς, φασαρίες κ.τ.λ.) και κατέληγαν πολλές φορές στη φυλακή.Πολλοί υποστηρίζουν ότι το ρεμπέτικο τραγούδι γεννήθηκε στην φυλακή και στον τεκέ. Πράγματι η φυλακή και ο τεκές ήταν οι χώροι που οι ρεμπέτες έγραψαν και τραγούδησαν τα τραγούδια τους, τα βάσανα και τους καημούς. Απ' την φυλακή πέρασαν πολλοί γνωστοί σήμερα ρεμπέτες, άλλοι για μικροαδικήματα ενώ άλλοι όχι και έζησαν την φρίκη και τις δυσκολίες της. Εκεί με αυτοσχέδια όργανα (συνήθως μπαγλαμαδάκια που ήταν μικρά σε μέγεθος και κρυβόντουσαν εύκολα) έγραψαν πολλές μελωδίες και τραγούδησαν τον πόνο τους ,την αδικία της κοινωνίας και την ζωή τους. "Η φυλακή είναι σχολείο" λέει ένα παλιό μουρμούρικο τραγούδι. Γενικά, οι φυλακές αποτέλεσαν βασικό στοιχείο στην θεματολογία του ρεμπέτικου τραγουδιού.Ο δεύτερος σημαντικός χώρος ήταν ο τεκές. Οι ρεμπέτες και οι μάγκες των πόλεων είχαν την κακή συνήθεια του καπνίσματος χασίς. Στις αρχές του 20ου αιώνα μαζευόντουσαν στους τεκέδες όπου κάπνιζαν κατά ομάδες ναργιλέ με τούρκικο χασίς. Μέσα σε αυτούς τους αυτοσχέδιους πολλές φορές τεκέδες υπήρχαν οργανοπαίχτες που συνόδευαν την παρέα. Ο Μάρκος Βαμβακάρης στην αυτοβιογραφία του εξηγεί πως άρχισε να παίζει μπουζούκι και να γίνεται γνωστός μέσα σε τεκέδες. Η χρήση χασίς ,βέβαια, ήταν παράνομη αλλά οι νόμοι δεν εφαρμόζονταν κατά γράμμα. Επί δικτατορίας Μεταξά ,όμως, οι χρήστες χασίς κυνηγήθηκαν άγρια και φυλακίστηκαν. Οι μάγκες και οι ρεμπέτες κάπνιζαν χασίς σε λόφους ή και σε σπηλιές. Υπήρχαν βέβαια, και τα πιο σκληρά ναρκωτικά στον υπόκοσμο των πόλεων και μερικοί ρεμπέτες βούτηξαν σε αυτά , όπως ο Ανέστος Δελιάς που πέθανε από υπερβολική δόση ηρωίνης στα 28 του χρόνια.Οι ρεμπέτες όμως είχαν αναπτύξει την δική τους κοινωνία μέσα στην κοινωνία. Συγκεκριμένο ντύσιμο (κουτσαβάκηδες), ιδιαίτερη διάλεκτο (αργκό), αισθηματική ζωή πολυτάραχη. Οι πιο πολλοί είχαν τις δουλειές τους και προσπαθούσαν να τα βγάλουν πέρα. Η μουσική , βασικό κομμάτι της ζωής τους, ήταν μέσο έκφρασης των συναισθημάτων τους και έτσι μοιράζονταν τα προβλήματα με τους γύρω. Μερικά από αυτά τα προβλήματα , όπως η έλλειψη παιδείας, η φτώχια και το χαμηλό κοινωνικό επίπεδο βρήκαν, πιθανότατα, διέξοδο στο χασίς και τη μουσική. Παρόλα αυτά δεν έπαψαν να πιστεύουν στα ιδανικά τους. Η αξιοπρέπεια και η τιμή ήταν βασικό μέλημα τους, η αγάπη προς την γυναίκα και ιδιαίτερα προς την μάνα ξεχωριστή, η φιλία, η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια δείχνει την μεγαλοψυχία τους.Οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με το ρεμπέτικο δεν ήταν μόνο οι μάγκες του Πειραιά. Υπήρχαν και οι Έλληνες πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας, οι οποίοι διατήρησαν το Σμυρναίικο στυλ στο ρεμπέτικο τραγούδι και συνδέθηκαν αρκετά με τους μάγκες των πόλεων (είχαν και αυτοί για παράδειγμα την συνήθεια του καπνίσματος χασίς...). Τέλος, ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο αποτελούν οι γυναίκες του ρεμπέτικου τραγουδιού, που κι αυτές κρατάνε μια διαφορετική στάση σε σχέση με αυτήν της "καλής κοινωνίας" ή των γυναικών της υπαίθρου. Γυναίκες όπως η Στέλλα Χασκίλ, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου, η Σωτηρία Μπέλλου (μεταπολεμικά), η Νταίζη Σταυροπούλου (ηχογράφησε μόνο 28 τραγούδια) ή οι τραγουδίστριες του Σμυρναίικου-ρεμπέτικου όπως η Αμπατζή, η Εσκενάζη, η Παπαγκίκα, η Πολίτισσα άφησαν το στίγμα τους στο ρεμπέτικο τραγούδι.

...σχετικά με την τελευταία μαθητική δοκιμασία! (γ'τριμήνου για όλη τη Γ'τάξη και όποιον άλλον από τους μικρούς θέλει να δοκιμάσει!)

Αυτή είναι μια "ιστορία" με πολλή αγάπη για .... όσους δεν συγκράτησαν τον χάρτη για την ιστοσελίδα που ήταν στον πίνακα της τάξης, αααααΧΧΧ!!

πότε θ'αρχίσετε να κρατάτε σημειώσεις? :)

Help:

Για να βρείτε το κείμενο που σας έλεγα, που αφηγείται τη συνάντηση της rock με την αφρικανική μουσική και τη δημιουργία του album "GRACELAND" του Paul Simon

θα πάτε δίπλα δεξιά -----------------------> ,

στις εργασίες, [Αρχειοθήκη Αφηγήσεων]

εκεί που λέει Φεβρουάριος (51) και θα ψάξετε!

κάπου είναι κρυμμένη αυτή...

Προσέξτε!!!

εσείς θα την καταλάβετε εύκολα :) από τον τίτλο που είναι σχετικός...

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ και μην ξεχάσετε: ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΝΤΕΟ!! είναι ... όλα τα λεφτά, από live συναυλία!!!

Αν χρειαστείτε διευκρινήσεις, στείλτε μου ένα email ή αφήστε σχόλιο εδώ από κάτω.

καλή επιτυχία!! ;)
σοφία