Αράβικη Μουσική

Ο όρος Αραβική Μουσική, αναφέρεται στην μουσική των ισλαμικών λαών της Αραβίας αλλά και ευρύτερα των ισλαμικών λαών της βόρειας Αφρικής, της Περσίας και της Συρίας. Αν και τα σημαντικότερα έργα της Αραβικής μουσικής εμφανίστηκαν μετά την εξάπλωση του Ισλάμ (622 μ.Χ.) η καλλιέργεια της μουσικής είχε αρχίσει χιλιάδες χρόνια πριν.

Απαρχές και επιρροές

Η μουσική της προϊσλαμικης Αραβίας ήταν πρωταρχικά φωνητική. Υποστηρίζεται πως το τραγούδι ξεκίνησε ως τραγούδι των καραβανιών (huda) από το οποίο προέκυψε ένα πιο εκλεπτυσμένο κοσμικό (μη θρησκευτικό) τραγούδι (nasb). Τα μουσικά όργανα χρησιμοποιούνταν μόνα τους και απλά συνόδευαν τον τραγουδιστή. Το κοντό λαούτο (oud), το μακρύ λαούτο (tunbur), το φλάουτο (qussaba), το tambourines (duff) και το drum (tabl) ήταν τα πιο δημοφιλή.

Με την εμφάνιση του Ισλάμ και την κατάκτηση της Συρίας, της Αιγύπτου και της Περσίας από τους άραβες, ξένες μουσικές επιρροές άρχισαν να γίνονται εμφανείς στον αραβικό κόσμο. Το κούρδισμα του oud τροποποιήθηκε ώστε να καλύψει την έκταση του περσικού oud. Άρχισαν να γράφονται εργασίες πάνω στην θεωρία της μουσικής, οι οποίες καθιερώθηκαν από αντίστοιχες συριακές και περσικές πρακτικές. Ο Ibn Misjah (d.c. 715) περιγράφει οκτώ μελωδικούς τρόπους (asabi) και έξι ρυθμικές φόρμες (iqaat) τα οποία τροποποιήθηκαν και επεκτάθηκαν στους αιώνες που ακολούθησαν. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας του Umayyad (661-750) και στα πρώτα εκατό χρόνια της δυναστείας των Abbasid (750-847) η Δαμασκός και η Βαγδάτη από κοινού αποτελούσαν το κέντρο της κουλτούρας και του πολιτισμού. Οι χαλίφες ή νομοθέτες έμειναν γνωστοί ως «προστάτες» της μουσικής και οι κλασικές τέχνες άκμασαν στις αυλές τους. Ο Al-Farabi (d.c 950) υπήρξε ένας απ’ τους μεγαλύτερους θεωρητικούς της μουσικής όλων των εποχών. Στο «Μεγάλο βιβλίο της μουσικής» περιγράφει λεπτομερώς τα μουσικά όργανα της εποχής του και εξηγεί τους ρυθμικούς τρόπους που βρισκόταν εν χρήσει. Ο τελευταίος χαλίφης είχε τον Safi al-Din ως αρχιμουσικό της πριγκιπικής αυλής ο οποίος περιέλαβε στις εργασίες του ένα παράδειγμα πρώιμης Αραβικής μουσικής σημειογραφίας και τυποποίησε ένα νέο θεωρητικό σύστημα το οποίο αποτελούνταν 12 βασικούς μελωδικούς τρόπους. Από τον 14ο αιώνα ο όρος maqamat (ομάδα μακάμ) αναφέρεται στις 12 κλίμακες. Κατά τους επερχόμενους αιώνες εισήχθησαν συμπληρωματικοί μελωδικοί τρόποι και εδραιώθηκαν διαφορετικά ρυθμικά σχήματα, αλλά η ανάπτυξη της Αραβικής μουσικής είχε ήδη φθάσει στο ζενίθ και η μουσική αυτής της περιόδου στηρίχθηκε κατά βάση στα επιτεύγματα του παρελθόντος.

Μουσικές φόρμες

Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά της σύγχρονης Αραβικής μουσικής παρέμειναν αναλλοίωτα για χίλια χρόνια: μια μονοφωνική μελωδική γραμμή βασισμένη πάνω σε κάποιο απ’ τα maqamat και ένας επαναλαμβανόμενος ρυθμικός κύκλος (iqa). Κάθε Maqam μπορεί να παρασταθεί ως μια σκάλα-κλίμακα με τα τονικά ύψη των βαθμίδων της να προκύπτουν από διάφορα τμήματα μιας παλλόμενης χορδής. Ο εκτελεστής δίνει έμφαση σε συγκεκριμένα ύψη-βαθμίδες της σκάλας και τραγουδάει ή παίζει συγκεκριμένες μουσικές φράσεις που σχετίζονται με το Maqam. Όλοι οι εκτελεστές κάνουν χρήση ανάπτυξης, καλλωπισμών και αυτοσχεδιασμού. Σύνηθες χαρακτηριστικό μιας παρουσίασης Αραβικής μουσικής είναι το taqsim, μια ελεύθερη ρυθμικά φόρμα οργανικού σόλο αυτοσχεδιασμού πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο Maqam και χωρίς ρυθμική συνοδεία. Το taqsim μπορεί να είναι αυτοτελές ή μπορεί να εισαγάγει σ’ ένα ρυθμικό σόλο τραγούδι ή ομάδα τραγουδιών (nauba). Μια άλλη φόρμα αυτοσχεδιασμού αποτελεί το layali που εκτελείται φωνητικά και κατά τα άλλα είναι όμοιο με το taqsim. Συνήθως ακολουθείται από μια σύνθεση ή από ένα Maqam που περιλαμβάνει μελωδικούς αυτοσχεδιασμούς πάνω σ’ ένα ποιητικό κείμενο. Το magamat και το iqaat συνδέονται στενά από τους Άραβες με την δοξασία του tathir (ήθος) στην μουσική. Η παγκοσμιότητα των τρόπων υπογραμμίζεται από την σύνδεση τους με τις διαθέσεις και τα συναισθήματα, τις ώρες της ημέρας ή περιόδους του έτους, χρώματα, πλανήτες, ζώδια κ.λπ. Ακόμα και τα μουσικά όργανα χρησιμοποιούν μη-μουσικούς συμβολισμούς. Οι τέσσερις χορδές του οud για παράδειγμα συνδέονται με τα τέσσερα στοιχεία και τους τέσσερις χυμούς του σώματος.

Το σημαντικότερο κλασικό όργανο είναι το oud, ένα αχλαδόσχημο λαούτο με τέσσερα ή περισσότερα ζευγάρια χορδών και ένα ξύλινο ηχείο. Το πιο δημοφιλές πνευστό είναι μια παραλλαγή φλάουτου όπου φυσάμε απ’ το άκρο του, το nay (περσικός όρος). Το ganum είναι ένα κιθαροειδές με 72 τριπλές χορδές τεντωμένες πάνω σ’ ένα τραπεζοειδές κουτί. Παίζεται με πένες που φοριούνται στους δείκτες των χεριών. Τα δυο αντιπροσωπευτικότερα κρουστά είναι το tambourine (duff) και το vase drum (darbuka)