Η Γερμανική κλασσική μουσική σε σχέση με την Γερμανική παράδοση

Αρχή της κλασσικής Ευρωπαϊκής μουσικής – η αναγέννηση

Ο μεσαίωνας είχε οδηγήσει την Δυτική Ευρώπη σε μία στασιμότητα αν όχι απώλεια πολιτισμικών αξιών. Προς το τέλος του μεσαίωνα, στον δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα άρχισε η εποχή της αναγέννησης.

Με την αναγέννηση ξεκινάει και η ιστορία της Ευρωπαϊκής κλασσικής μουσικής. Οι βασικές αξίες της εποχής αυτής ήταν ο Ουμανισμός και η επαναφορά αρχαίων Ελληνικών αξιών. Η αναγεννημένη φιλοσοφία της εποχής έθετε στο κέντρο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Έτσι και η μονότονη γοτθική μουσική του μεσαίωνα αντικαταστάθηκε με πιο σύνθετες αρμονίες.

Η αρμονίες της τετραοκταβικής και πενταοκταβικής αρμονίας παραλήφθηκε για τριτοκταβικές αρμονίες ποιο σύνθετες και ποιο πολυφωνικές. Η ανάπτυξη της τριτοκταβικής αρμονίας σημαίνει ότι ενώ πριν οι φωνές ακολουθούσαν η μια την άλλη στην νέα τότε μουσική άρχιζαν όλες ταυτόχρονα. Η Ισορυθμία αντικαταστάθηκε με πιο εύκολες μορφές.

Ακόμη και η γραφή της μουσικής έγινε πιο απλή, με την τεχνοτροπία του Fauxbourdon έγιναν πιο κατανοητοί οι στοίχοι των τραγουδιών. Κάτι που εκφράζει την ανθρωποκεντρική θεωρία της εποχής. Η μουσική γενικά έγινε πιο υποκειμενική, δίνοντας στον συνθέτη την δυνατότητα να εκφράσει μέσα από αυτήν αισθήματα.

Βέβαια μερικά στοιχεία της μουσικής απαιτούσαν μουσική παιδεία από το ακροατήριο, οι συνθέτες συχνά χρησιμοποιούσαν τρεις νότες απόσταση για να υποδείξουν την ρωμαιοκαθολική αντίληψη του Θεού (Θεός-Χρηστός και Άγιο Πνεύμα με το φιλιόκβε).

Στην αναγέννηση ολοκληρώθηκε η κατηγοριοποίηση της ανθρώπινης φωνής σε σοπράνο, άλτο, τενόρο και μπάσο. Με την εισαγωγή του μπάσου στην χορωδία άλλαξε η αντίληψη της ανθρώπινης φωνής και η τετραφωνική χορωδία καθιερώθηκε ως κανόνας.

Σπουδαίοι Γερμανική συνθέτες της εποχής ήταν ο Ludwig Senfl (βλέπε εικόνα) και ο Hans Leo Haßler. Ένα έργο του Senfl (1486-1542) μπορεί να ακουστεί στο διαδίκτυο στην διεύθυνση
.

Ένα άλλο επίσης γνωστό κομμάτι της εποχής, γραμμένο από τον ίδιο συνθέτη () ονόματι Im Maien μας δίνει μια ιδέα για τα πρώτα τραγούδια που γράφτηκαν για τενόρους με τον χαρακτηριστικό Γερμανικό τρόπο. Λαϊκά τραγούδια της εποχής έδιναν την μελωδία, ο τενόρος ως Cantus firmus (πρώτη και δυνατή φωνή) κυριαρχούσε και οι λοιπές φωνές σεκοντάριζαν.

Οι ενορχηστρώσεις της εποχής προέβλεπαν συχνά κουαρτέτα αλλά και ορχήστρώση με τρία ή πέντε μουσικά όργανα ήταν εξίσου συχνές. Τα μουσικά όργανα ήταν είτε ομογενή, δηλαδή από μια οικογένεια μουσικών οργάνων είτε μεικτά.

Μουσικά όργανα ήταν τότε οι άρπες, μαντολινοειδή, βιολιά, τρομπέτες, γκαϊντες το ψαλτήρι και μερικές φορές κάποια κρουστά.

Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι στην αναγέννηση εφευρέθηκε η τέχνη της εκτύπωσης για παρτιτούρες από τον Ottaviano dei Petrucci. Έτσι έγινε πιο εύκολη η διάδοση της μουσικής.
Το μπαρόκ

Μετά από την περίοδο της αναγέννησης άρχισε η εποχή του μπαρόκ. Η τέχνη του μπαρόκ στην αρχιτεκτονική, στις εικαστικές τέχνες και στην μουσική ξεκίνησε τον δέκατο έβδομο αιώνα και είχε διάρκεια ως τα μέσα του δεκατου όγδοου αιώνα.

Στην μουσική θεωρείται ο Ιταλός Monteverdi ως πρώτος αντιπρόσωπος και ο Γερμανός Johann Sebastian Bachs ως τελευταίος εκφραστής αυτής της σχολής.

Αρχικά στο μπαρόκ κυριάρχησαν οι Ιταλοί συνθέτες. Στα πρώτα χρόνια υπήρχαν σημαντικές διαφορές στην μουσική των λαών, οι οποίες προς το τέλος της περιόδου εκμηδενίσθηκαν.

Έτσι ενώ η Ιταλική μουσική ήταν πιο πλούσια, πιο “γεμάτη” στην αρχή της περιόδου, η Γαλλική είχε χαρακτηριστικό τους χορούς και η Γερμανική το εκκλησιαστικό αρμόνιο.

Όπως και στην αναγέννηση, πάλι η μουσική ήταν καθρέπτης της κοινωνίας. Η κοσμοθεωρία δεν προέβλεπε μόνο την συλλογική αρμονική δράση αλλά και την εξέλιξη μέσου αντιθέσεων.

Το ματζόρε και το μινόρε, που εξελίχτηκαν από την εκκλησιαστική μουσική επέτρεπαν την μουσική απεικονοποίηση αντιθέσεων και αντιπαραθέσεων.

Το πάθος του ανταγωνισμού οδηγούσε την ανθρωπότητα στην επίτευξη του ανωτέρου στόχου μιας ύψιστης ένωσης δυνάμεων.

Υπό αυτό τον φόντο γίνεται κατανοητή η στροφή από την πολυφωνική χορωδία προς το μοναδικό τραγούδι με την συνοδεία ορχήστρας.

Μουσικά σημειωνόταν μονάχα το υψίφωνο και το χαμηλόφωνο (μπάσο) ενός τραγουδιού. Όλες οι μέσες φωνές είχαν το ελεύθερο του αυτοσχεδιασμού με βάση την μελωδία των οργάνων.
Το Τσέμπαλο, το μαντολίνο και το τσέλο, φλάουτα σε συνδυασμό με το εκκλησιαστικό αρμόνιο και βιολιά τύπου μπαρόκ ήταν τα χαρακτηρίστηκα όργανα.

Πρέπει να αναφερθεί ότι ο ήχός τον οργάνων τότε ήταν πιο μαλακός και πιο κοντά στην ανθρώπινη φωνή. Χαρακτηριστικά μουσικά κομμάτια είναι η όπερα, η καντάτα (τραγούδια και χορωδίες), το ορατόριο, η φούγκα (η αρμονική ένωση δύο διαφορετικών αρμονιών) και η σονάτα.
Ενώ πολιτικά η Γερμανία τότε περνούσε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους, έναν τριακονταετή πόλεμο με αφορμή το εκκλησιαστικό σχίσμα μεταξύ καθολικών και διαμαρτυρόμενων μπόρεσε ωστόσο να αναδείξει σημαντικούς μουσικοσυνθέτες όπως τους Michael Praetorius, (1571–1621), Johann Hermann Schein (1586-1630), Samuel Scheidt (1587-1654) και Heinrich Schütz (1585-1672) στην αρχή του μπαρόκ και τους Johann Pachelbel (1653–1706) και τον μεγάλο Dietrich Buxtehude (1637-1707) στην συνέχεια.

Χαρακτηριστικά έργα είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο:

Johann Pachelbel - Canon in D Major από το "London Symphony Orchestra Play Great Classics" στο
Heinrich Schütz (1585-1672) Rorate coeli desuper, SWV 322 στο http://www.youtube.com/watch?v=NCmoOvtFuds
Es ist ein Ros entsprungen - A capella - Michael Praetorius (1571 -- 1621)

Η εξέλιξη του μπαρόκ

Σημαντικός Γερμανός συνθέτης της εποχής είναι επίσης ο Christoph Willibald Gluck (1714–1787) εξέλιξε την όπερα και μεταρρύθμισε ουσιαστικά την μορφή της (ακούστε την αρχή της όπερας για τον Πάρη και την όμορφη Ελένη στο ).

Ο Gluck (βλέπε εικόνα) γεννήθηκε στην Γερμανία και ταξίδευσε σ' όλη σχεδόν την Ευρώπη και επηρεάσθηκε τόσο από την Γερμανική, όσο και από την Γαλλική και Ιταλική σχολή μουσικής.
Τόνισε τα δραματικά στοιχεία της όπερας και έδωσε παρά πάνω ελευθερία στην έκφραση του εκάστοτε καλλιτέχνη ερμηνευτή.

Τέλος, δύο Γερμανοί καλλιτέχνες σημάδεψαν το τέλος της μουσικής περιόδου του μπαρόκ, ο Johann Sebastian Bach (1685-1750) και ο Georg Friedrich Händel (1685-1759).
Στο έργο τους συνδυάζονται όλες οι μουσικές τάσεις και εκφράσεις της εποχής. Οι μαθητές τους ήταν οι πρόδρομοι της νέας μουσικής εποχής, της κλασσικής μουσικής της Βιέννης, της εποχής του Haydns και Mozarts.

Επίσης σημαντικοί για την εποχή τους ήταν οι Georg Philipp Telemann (1681–1767), ο Carl Heinrich Graun και ο Johann Adolph Hasse.

Παραδείγματα για τα έργα του μπαρόκ:
Georg Philipp Telemann - Wassermusik - Ouverture C Major,
Joahnn Sebastian Bach - Matthäus Passion (BWV 244): http://www.youtube.com/watch?v=E69ASpFxOiY
και μια φανταστική φούγκα του Bach που δείχνει το εύρως του συνθέτη, http://www.youtube.com/watch?v=ipzR9bhei_o. Η φούγκα αυτή επηρέασε πολλές γενιές μεταγενέστερων καλλιτεχνών και θεωρείται από τα πιο σημαντικά κομμάτια της μουσικής. Έχει καταγραφεί ως έργο BWV_565 στον κατάλογο έργων του συνθέτη. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο συγκεκριμένο κομμάτι βρίσκουν έμπνευση τόσο κλασσικοί καλλιτέχνες, όσο και μουσικοί και εικαστικοί εξπρεσιονιστές.

Έργο του Haydn είναι ο εθνικός ύμνος της Γερμανίας, μια άλλη ένδειξη για την σημαντικότητα του καλλιτέχνη είναι η ενορχήστρωση της 88 συμφωνίας του σε ηλεκτρική κιθάρα () από τον ροκ κιθαρίστα Paul Gilbert. Είναι σημαντικό να βλέπουμε ότι οι αρμονίες του μπαρόκ μπορούν χωρίς μεγάλες παραλλαγές στην ερμηνεία τους να ταιριάζουν και στην σύγχρονη ροκ μουσική. Αυτό δείχνει, ότι η αντίληψη της τέχνης ως έκφραση της ζωής του ανθρώπου έχει αναγνωρισημώτητα και στις δύο εποχές.

Σημαντικά νέα μουσικά στοιχεία του μπαρόκ

Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο υπάρχει μια ταύτίση στην έκφραση της τέχνης από το μπαρόκ με την σημερινή εποχή. Βέβαια πολιτικά τότε υπερτερούσε η απόλυτη μοναρχία που επέτρεπε στον εκάστοτε άρχοντα να κυβερνάει όπως θέλει.

Αυτή η πολιτική καταπίεση οδήγησε σε μια ελευθερία στην έκφραση της τέχνης που άγγιξε την υπερβολή. Η υπερβολή στην εκδήλωση της ανθρώπινης ψυχής είναι ίσως το στοιχείο που ενώνει εκείνη την περίοδο με την δικιά μας.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η μουσική του μπαρόκ αναγεννήθηκε στον εικοστό αιώνα όταν το ως τότε ξεχασμένο από το κοινό έργο του Bach κέρδιζε όλο και περισσότερους νέους θαυμαστές.

Η κλασσική μουσική της Βιέννης

Η κλασσική σχολή της Βιέννης είναι ένα στιλ της μουσικής που εκδήλωνε την υπεροχή της Γερμανόφωνης κοινωνίας έναντι στην Γαλλική η Ιταλική.

Πολιτικά τα Γερμανικά κράτη εκείνη την εποχή (1780–1827) πρόσφεραν το καλύτερο περιβάλλον για την δημιουργία μουσικής, αφού η επιβίωση των καλλιτεχνών εξασφαλιζόταν με την χρηματοδότηση από τους τοπικούς άρχοντες. Σε αντίθεση μ' αυτή την κρατική θαλπωρή στην Γαλλία υπήρχαν σημαντικές πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές λόγω της Γαλλικής επανάστασης.

Κορυφαίοι συνθέτες της εποχής αυτής είναι οι Wolfgang Amadeus Mozart (ηχητικό ντοκουμέντο του έργου του: Diana Damrau ως Queen of the Night στο "Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen!" στα "Salzburger Festspiele" ) και ο Ludwig van Beethoven (moonlight sonata ).

Στην αρχή αυτής της εποχή η Ιταλική όπερα ήταν το σημείο αναφοράς, η Γαλλία θεωρούταν κέντρο του Πολιτισμού και η Αγγλία ήταν ξακουστή για τις υπέροχες συναυλίες μουσικής . Όμως η μεγάλη επιτυχία του Wolfgang Amadeus Mozart σε συνδυασμό με την οικονομική υπεροχή της τότε Γερμανίας οδήγησε στην επικράτηση και του πολιτισμού.

Κάτι που ζούμε και σήμερα με την υπεροχή της Αμερικάνικης μουσικής, λογοτεχνίας και του σινεμά.

Ρομαντική περίοδος

Η κλασσική περίοδος κατέληξε στον ρομαντισμό του δέκατου ένατου αιώνα. Ο Ludwig van Beethoven ως συνδετικός κρίκος ήταν πρόδρομος για τους Γερμανούς συνθέτες Robert Schumann () Franz Schubert () και Anton Bruckner.
Η τότε Γερμανία θεωρούταν ως το κράτος τον ποιητών και σκεπτόμενων. Ανέπτυξε φιλοσοφίες του Νίτσε, κοσμοθεωρίες του Μαρξ και θεωρούσε των εαυτό της διάδοχο του Ελληνιστικού κινήματος.
Αποκορύφωμα της πολιτιστικής εξέλιξης ήταν η οπτικοακουστική δημιουργία του Richard Wagner (Ring der Nibelungen, http://www.youtube.com/watch?v=9L3m7KH5IHk).

Ο Wagner συνδύασε το οπτικό θέαμα μιας θεατρικής υπερπαραγωγής με έντονη συμφωνική μουσική και χρησιμοποίησε για την δραματοποίηση του θεάματος στοιχεία όπερας.

Οι έντονη ρομαντική περίοδος, και μαζί της η περίοδος της κλασσικής μουσικής τελείωσε με τους Γερμανούς δημιουργούς Richard Strauss και Gustav Mahler () στα τέλη του δεκατουέννατου αιώνα.
Βιβλιογραφία

* Isolde Ahlgrimm: „Zur heutigen Aufführungspraxis der Barockmusik“, in: Organa austriaca, 2 (1979), S. 1–36
* Robert Haas: „Die Musik des Barock“, VG Athenaion, Potsdam, 1979, ISBN 3-7997-0728-X
Rolf Dammann: „Der Musikbegriff im deutschen Barock“, Volk, Köln 1967 (3. Auflage Laaber 1995)
* E. Kurth, Romantische Harmonik und ihre Krise in Wagners Tristan (1920, Nachdruck 1968)
* The Romantic Period in Germany, hrsg. v. S. Prawer (1970)
* S. Goslich, Die dt. Romantische Oper (1975)
* E. J. Dent, The Rise of Romantic Opera, hrsg. v. W. Dean (1976) (Vorlesungen 1937–38)
* C. Dahlhaus, Die Idee der absoluten Musik (1978)
* Ders., Die Musik des 19. Jahrhunderts (1980, 1989)
* Lexikon Orchestermusik Romantik, hrsg. v. W. Konold, 3 Bde. (1989)
* Romanticism, hrsg. v. G. Abraham (1990) (New Oxford History of Music 9)
* Music Theory in the Age of Romanticism, hrsg. v. I. Bent (1996)