ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Στην ιστορία της Eλλάδος από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα έχουν παρουσιαστεί διάφορες εποχές με πολλές αλλαγές στην κοσμική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Μαζί μ' αυτά έχουν γίνει πολλαπλές πολιτισμικές προσμίξεις οι οποίες με την σειρά τους είχαν αντανακλάση στην λαϊκή μας παράδοση. Η μουσική και ο χορός είναι από τις βασικότερες μορφές ψυχαγωγίας και επικοινωνίας των ανθρώπων και πάντα αποτελούν τα ιστορικά, κοινωνικά, ιδεολογικά και αισθητικά κριτήρια ενός λαού.

Από τα πρωτόγονα χρόνια η ανακάλυψη του ανθρώπου, ότι μέσω της μουσικής μπορεί κανείς να προβάλει όλη την γκάμα των αισθημάτων του, οδήγησε στην ευρεία χρύση της σε όλους τους τομείς της ζωής του. Οι μνήμες του λαού πάντοτε είναι στενά συνδεδεμένες με την ιστορία και την κοινωνική ζωή και αποτυπώνει τις χαρές και τους πόνους του, μέσω των ποικίλων μορφών της λαϊκής τέχνης. Τα παραδοσιακά τραγούδια και χοροί μέσα στην πορεία της ύπαρξης τους έχουν περάσει τα βασικά στάδια της παραγωγής τους: την γεννήση, την ένταξη στο λαϊκό ρεπερτόριο, την εξάπλωση η το σβήσιμο τους μέσα στη μνήμη του λαού.

Το ερώτημα μας είναι, τη είναι τελικά η παράδοση - παρελθόν, παρών η μέλλον; Η ανάλυση της μακρόχρονης ιστορίας του παγκόσμιου πολιτισμού μας δείχνει ότι η παράδοση αποτελεί δημιούργημα ενός λαού, που αντανακλά τις ιδιομορφίες της εθνικής ζωής του και έχει δυναμική εξέλιξη μέσα στο χρόνο, κωδικοποιώντας τις μνήμες του σε ποικιλές μορφές από τόπο σε τόπο, έχοντας τις διαχρονικές καταβολές, παρορμήσεις της στιγμής, αυτοσχέδιες συλλήψεις και τελικά φτάνοντας σε ένα υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο άλλα από μια αδιάκοπη και συνεχή αναζήτηση νέων μορφών.

Στην παράδοση υπογραμίζονται οι πιο συμαντικές και ξεχωριστές φάσης τις ζωής του ανθρώπου, όπως τα τραγούδια για την Αλωση της Κωνσταντινουπόλεως ή το Τσάμπαση έχουν γεννηθεί μετά των γεγονότων που περιγραφούν και έχουν γίνει παράδοση ανεξαρτήτως, που δεν υφίστανται στην πρώιμη μας παράδοση. Αυτά τα τραγούδια τα κατατάσουμαι ως παραδοσιακά και έχουν (κατά προσέγγιση) την ημερομηνία της γέννησής τους και το μόνο που δεν ξέρουμε είναι τα ονόματα των εμπνευσμένων δημιουργών τους. Ενώ πολλά τραγούδια και χορούς, λόγω του ότι δεν αναφέρονται σε κάποια ιστορικά γεγονότα, δεν μπορούμε να τα κατατάσουμε στο χρόνο και τα δεχόμαστε ως παραδοσιακά, γιατί μας τα παρέδωσαν ως σκυτάλη οι παππούδες μας, χωρίς να εξετάσουμε πιο άραγε ήταν η παράδοση που συνάντησαν αυτή στα νειάτα τους.

Δεν υπάρχουν καταγραφές των παραδοσιακών τραγουδιών και χορών των Ποντίων την περίοδο της τουρκοκρατίας, της βυζαντινής περιόδου ή πιο πρώιμης εποχής για να μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ή να εξακριβώσει την παλαιότητα και την γνησιότητα των τραγουδιών και χορών, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες του '20 από το Πόντο. Μέχρι τον 20ό αιώνα η παράδοση μεταδιδόταν από στόμα σε στόμα, από αυτί σε αυτί και σε αυτή τη διαδικασία πάντα υπάρχει ο προσωπικός παράγων στο πως άκουσε κανείς, τι θυμάται από αυτό που άκουσε, πως το εφαρμόζει σήμερα και πως θα το εξελίξει αύριο, μέχρι να το κληρονομήσει στην επόμενη γενιά.

Ολα τα είδη της τέχνης, και ως ένα μέρος τους η μουσική παράδοση, έρχονται στη σημερινή εποχή από το παρελθόν και πρέπει να περάσουν το κατώφλι των σημερινών εμπειριών στις άλλες τέχνες, να συναγωνίζονται μ' αυτά, να εξελλίσονται και κυρίως να διατηρούν τις ρίζες τους, για να αντιστέκονται στην αλλοτρίωση. Πολλοί καλλιτέχνες σήμερα προσπαθούν να το κάνουν αυτό, ο κάθε ένας με τον τρόπο του, κάποιοι με την αγάπη και με το μεράκι, που έχουν για την παράδοση και κάποιοι απλώς εκμεταλλεύονται την παράδοση. Λόγω της σχετικής ευκολίας στην παραγωγή και εξάπλωση των εργασιών αυτών υπάρχουν και κάποιοι προβληματισμοί στην κοινωνία προς αυτές, θέτοντας το βασικό ερώτημα τι είναι η παράδοση και τη σχέση έχουν όλες αυτές οι σύγχρονες δραστηριότητες με την παράδοση;

Ορισμένα από τα βασικά ερωτήματα, που αφορούν τη πολιτιστική μας κληρονομιά και απασχολούν όλους τους Ελληνες, και κυρίους τους Ποντίους, είναι η διαφύλαξη της μουσικής μας παράδοσης, η μελέτη και η εξέλιξη της. Ολα αυτά τα ζητήματα στην σύγχρονη εποχή έχουν να κάνουν με τις δύσκολες, αλληλοσυγκρουόμενες συνθήκες στο κοινωνικό σύνολο της Ελλάδος και όλου του κόσμου γενικότερα.

Σ' ένα γνωστό δοκίμιο "Η τέχνη του πολέμου" του Κινέζου θεωρητικού Σουν Τζου αναφέρεται ότι για να είσαι σίγουρος για τη νίκη σε μια μάχη πρέπει να ξέρεις τον εαυτό σου και τον εχθρό αλλιώς οι πιθανότητες σου μειώνονται. Στην σύγχρονη εποχή έχουμε μία πραγματική μάχη για την επιβίωση της παράδοσης και για αυτό για εμάς έχουν διαχρονική αξία όσα αναφέρονται στο κινέζικο βιβλίο, που γράφτηκε γύρω στα 400 π.Χ.

Εξετάζοντας τα λεγόμενα και προσδιορίζοντας την επίγνωση που έχουμε για τον εαυτό μας και για τον λεγόμενο "εχθρό", ίσως θα μπορούσαμε να βγάλουμε κάποια ωφέλιμα συμπεράσματα. Υπάρχουν κάποιοι προβληματισμοί και σχόλια για την διαφύλαξη και εξέλιξη της ποντιακής μουσικής παράδοσης στην σύγχρονη εποχή τα οποία ίσως θα μας διαφωτίσουν στο θέμα αυτό.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν οι Πόντιοι είναι έγχορδα, πνευστά και κρουστά. είναι όργανα παραδοσιακά, που τα κατασκευάζουν ειδικοί λαϊκοί τεχνίτες.

Λύρα: Το βασικό μουσικό όργανο των Ποντίων. Έχει τρεις χορδές και παίζεται με δοξάρι. Κατασκευάζεται κυρίως από ξύλο δαμασκηνιάς «κοκκίμελον». Η όλη δομή της ποντιακής λύρας εμφανίζει χαρακτηριστικά στοιχεία βυζαντινής προέλευσης, αλλά η απώτατη προέλευσή της ανάγεται στη μυθική εποχή. Είναι εφεύρεση του Ερμή, όπου τη χάρισε στον Απόλλωνα. Αποκαλείται και «κεμεντζέ», ή «κεμεντζόπον» που σημαίνει βιολάκι.

Γαβάλ: Έχει και άλλες ονομασίες όπως : Γαβαλόπον, καβάλ’ και καβαλόπον. Πρόκειται για τουρκική ονομασία. Σε ορισμένες περιοχές του Πόντου ονομάζεται «χειλιά-βριν», χειλέων αυλός, δηλαδή αυλός που παίζεται με τα χείλη. Είναι κατ’εξοχήν μουσικό όργανο του τσοπάνου. Πνευστό που κατασκευάζεται από ξύλο. Μοιάζει με ξύλινο σωλήνα, όπου σε ευθεία γραμμή και σε κανονικά διαστήματα ανοίγονται έξη τρύπες, για τις αντίστοιχες νότες.

Αγγείον: Είναι ο αρχαίος άσκαυλος. Στην ποντιακή διάλεκτο έχει διάφορες ονομασίες: Αγγείον, τουλούμ, τούλουμπαν. Στους μη Πόντιους είναι γνωστό ως «γκάιντα» ή «τσαμπούνα».

Η Ζουρνά και το ταούλ: Η ζουρνά ή ζουρνάς είναι είδος αυλού. Ο ήχος της είναι οξύς. Αποτελεί εξέλιξη του αρχαίου «οξύαυλου». Απαραίτητος σύντροφος του ζουρνά είναι το νταούλι, όργανο κρουστό. Με το ταούλ και την ζουρνάν, ο γάμος παίρνει πανηγυρικό χαρακτήρα.

Κεμανέ: Είναι ένα είδος λύρας σε μεγαλύτερο όμως μέγεθος. Δεν είναι τόσο διαδεδομένη όπως η λύρα, ωστόσο είναι γνωστή σε αρκετές περιοχές του Πόντου.

Λ Υ Ρ Α ΚΑΙ Γ Α Β Α Λ

Α Γ Γ Ε Ι Ο Ν ΚΑΙ Ζ Ο Υ Ρ Ν Α

Τ Α Ο Υ Λ ΚΑΙ Κ Ε Μ Α Ν Ε

Οι κυριώτεροι χοροί του Ποντιακού λαού είναι:

1. Λάχανα
2. Κότσαρι
3. τρυγόνα
4. Διπάτ
5. Τικ
6. Τας
7. Πιτσάκοϊ
8. Τσαντσάρα
9. Λετσίνα
10. Σαρίγγους
11. Γέμουρα
12. Πυρρίχιος