"Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" : μία ακόμη απόδειξη για το μοναδικό ταλέντο του Μάνου Χατζηδάκη

....Από την πρώτη κι όλας στιγμή που μας ανατέθηκε η φετινή εργασία της μουσικής ήξερα το θέμα που θα είχε η δική μου: Μάνος Χατζηδάκις. Τι να πρωτοπεί,όμως, κανείς γιάυτόν τον τόσο ταλαντούχο Έλληνα μουσικοσυνθέτη; Μέτα από μια σύντομη περιήγησή μου στο διαδίκτυο τα προτεινόμενα θέματα ήταν πολλά και το δείλημμα ακόμα μεγαλύτερο! Για να μη τα πολυλογώ και σας κουράσω, επέλεξα να σας πω λίγα λόγια για το 22ο έργο του Μ.Χατζηδάκι: "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας".

 

 "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" θεωρείται από πολλούς ως ένα από τα πιο σημαντικά και αγαπητά έργα του γνωστού μουσικοσυνθέτη.Ο ίδιος σε ένα σημείωμά του στο εξώφυλλο του ομώνυμου δίσκου, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1965 στη Νέα Υόρκη, γράφει ως προς την έμπνευσή του για το συγκεκριμένο έργο:

«Σε μια παρέλαση στη Νέα Υόρκη, με μουσικές, με χρώματα και με πλημμυρισμένη από κόσμο την 5^η Λεωφόρο, βρισκόμουν μια Κυριακή απόγευμα, το Φθινόπωρο του 1963, όταν συνάντησα μια γυναικούλα να περπατάει μοναχή, με μιαν απελπισμένη αδιαφορία για ό,τι συνέβαινε γύρω της, χωρίς κανείς να την προσέχει, χωρίς κανέναν να προσέχει, μόνη, έρημη μες στο άγνωστο πλήθος που την σκουντούσε, την προσπερνούσε ανυποψίαστο, εχθρικό, αφήνοντάς την να πνιγεί μες στη βαθιά πλημμύρα της λεωφόρου, μέσα στη θάλασσα που ακολουθούσε, μέσα στ’ αγέρι που άρχισε να φυσά.

Έμεινα στυλωμένος, ο μόνος που την πρόσεξε, κι έκαμα να την πάρω από πίσω, να την ακολουθήσω και πλησιάζοντάς την να της μιλήσω, χωρίς να ξέρω τι να της πω, μα ίσαμε ν’ αποφασίσω την έχασα από τα μάτια μου. Έτρεξα λίγο μπρος, ανασηκώθηκα στα πόδια για να την ξεχωρίσω, μα η μεγάλη μαύρη θάλασσα του κόσμου την είχε καταπιεί. Μέσα μου κάτι σκίρτησε οδυνηρά. Χωρίς να το καταλάβω, είχα σταθεί έξω από το βιβλιοπωλείο του «Ριτζιόλλι» και στη βιτρίνα του, απέναντί μου ακριβώς, βρισκότανε ένα βιβλίο για τον Ντα Βίντσι, με την Τζοκόντα στο εξώφυλλό του να μου χαμογελά απίθανα αινιγματική, αυτόματα μεγεθυσμένη, όσο η γυναίκα που χάθηκε στο δρόμο.

Δεν ξέρω γιατί όλ’ αυτά μπερδεύτηκαν περίεργα μέσα μου, μαζί μ’ ένα εξαίσιο θέμα του Βιβάλντι που είχα ακούσει πριν από λίγες μέρες και που εξακολουθούσε να επανέρχεται τυραννικά στη μνήμη μου.

Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι η γυναίκα, έρημη μες στη μεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι κι ένας μονόλογός της, κι όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά μαζί…».

 

 Ο Χατζηδάκις τονίζει ότι τα δέκα μουσικά αυτά κομμάτια, που αποτελούν το έργο του, δεν περιέχουν λόγια, παρά μόνο ένα μικρό σημείωμα που ο ίδιος έχει γράψει για το καθένα στο εξώφυλλο του  δίσκου. Με αυτό τον τρόπο επιλέγει να δώσει την ελευθερία στον ακροατή να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, να συσχετίσει τις δικές του προσωπικές καταστάσεις και αναμνήσεις με αυτά.

Οι συνθέσεις του έργου, όπως εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1965 στη Νέα Υόρκη, είναι:

1. The Clouds - Όταν έρχονται τα σύννεφα

2. The Soldier - Ο Στρατιώτης (Δεν περιέχεται στην Ελληνική έκδοση του δίσκου)

3. The Virgin in my Neighborhood - Η Παρθένα της Γειτονιάς μου

4. Contessa Esterhazy - Κοντέσα Εστερχάζυ 

5. Rain - Βροχή 

6. The Athletes - Οι Αθλητές (Δεν περιέχεται στην Ελληνική έκδοση του δίσκου)

7. The Concert - Το κονσέρτο 

8. Mr. Noll - Ο Κος Νολλ

9. Portrait of my Mother - Προσωπογραφία της Μητέρας μου 

10. The Killers - Οι Δολοφόνοι

11. Lonesome Return - Βραδινή Επιστροφή

12. Waltzing in my Shadow - Χορός με τη Σκιά μου

Σύμφωνα με τη Ελληνική έκδοση του δίσκου, κάποιες ενδεικτικές συνθέσεις από "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" είναι οι εξής:

«Τα σύννεφα πυκνά – πυκνά μαζεύονται κι απειλούν την ισορροπία μου σ’ έναν αβέβαιο κόσμο.

Ας μπορούσα να τα σταματήσω…

Ας μπορούσα να διαφύγω μέσα από μια στενή λουρίδα ουρανού.

Πού θα με πήγαινε και ποιον θα συναντούσα εκεί;

Όμως τα σύννεφα έχουν μαυρίσει τον ορίζοντα, την πόλη, την καρδιά μου, και κάθε ελπίδα έχει χαθεί.

Τα σύννεφα είναι κατάρα κι απειλή. Τα σύννεφα με σκεπάζουν.

Κι είναι σιωπή»  γράφει ο Μάνος Χατζηδάκις για την πρώτη σύνθεση του έργου του "Όταν έρχονται τα σύννεφα".

Η δεύτερη σύνθεση του έργου του τιτλοφορείται "Κοντέσσα Εστερχάζυ" και αναφερόμενος σε αυτή γράφει ο Χατζηδάκις: «Απ’ το ανοιχτό παράθυρό μου κοιτάζω τα σύννεφα και πέφτουν στάλες – χωρίς να καταλάβω αν είναι απ’ τα μάτια μου ή από τον ουρανό – στα λουλούδια που καλλιεργεί στο δικό της παράθυρο η κοντέσα Εστερχάζυ, ακριβώς κάτω από το δικό μου δωμάτιο. Ο γιος της κοντέσας, μαθητής, που διάβαζε στο παραθύρι, είδε τις στάλες, γύρισε και με κοίταξε και μου χαμογελάει. Η κοντέσα έκλεισε βιαστικά το παράθυρο, τον πήρε μέσα και του ’δειξε τα σκυθρωπά πορτραίτα των προγόνων θυμίζοντάς του πως ποτέ ένας Εστερχάζυ δεν χαμογελάει στον ουρανό».

.... Η έκτη σύνθεση από "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" φέρει τον τίτλο "Το κονσέρτο".

«Βρίσκομαι σε μια αίθουσα συναυλιών.

Παίζουν Βιβάλντι και με το πρώτο θέμα βλέπω το κάθισμα πλάι μου αδειανό. Αρχίζω να σε φτιάχνω με τη φαντασία μου και να σε βλέπω πλάι μου ν’ ακούς μαζί μου μουσική. Όμως έρχεται πάλι το πρώτο θέμα και μου δείχνει το κάθισμά σου αδειανό. Σε ξαναφτιάχνω με αγωνία και για να μη μου φύγεις πιάνω το χέρι σου και στο κρατώ μες στο δικό μου, ίσαμε που ’ρχεται ξανά το πρώτο θέμα κι αφήνει άδειο το κάθισμά σου.

Χαϊδεύω τ’ άδειο κάθισμα που ’ναι ζεστό από το κορμί σου, αρχίζω πάλι πλάι μου να νιώθω την αναπνοή σου, αλλά το πρώτο θέμα οριστικά, τυραννικά κι απελπισμένα μου φανερώνει την αλήθεια.

Εγώ είμαι μόνη, το κάθισμα άδειο κι εσύ δεν υπάρχεις» σημειώνει στο εξώφυλλο ο μουσικοσυνθέτης.

.... Για τον επίλογο του εξαίσιου αυτού έργου, που είνα και η δέκατη σύνθεση με τίτλο "Χορός με τη σκιά μου", γράφει ο Μάνος Χατζηδάκις:

«Σαν μπήκα σπίτι μου άρχισα να χορεύω. Ο ήχος μιας μπάντας με παρασύρει. Σκίζω τον τοίχο, βρίσκομαι στους δρόμους, χρωματισμένους εφιαλτικά κι οι μπάντες να χτυπάνε τους ρυθμούς ξέφρενα, ενώ εγώ χάνομαι μες στο χρόνο, μόνη, έρημη, αινιγματική, μέσ’ από κει που ήρθα, αφήνοντας πίσω μου ένα χαμόγελο παντοτινό στη μνήμη των ανθρώπων.

Γιατί κανείς ποτέ δεν θα γνωρίσει αν ήρθα, αν έφυγα κι αν πράγματι υπήρξα κάποτε τυχαία ανάμεσά τους».

Δεν μπορώ να βρω καλύτερο τρόπο για να κλείσω την εργασία μου από το να δανειστώ τα λόγια της κυρίας Γιόλας Αργυροπούλου - Παπαδοπούλου από το άρθρο της στην ιστοσελίδα http://www.palmografos.com, για τον αξέχαστο μουσικοσυνθέτη Μάνο Χατζηδάκι και το μοναδικό του έργο:

"Το «Χαμόγελο της Τζοκόντας» του Μάνου Χατζιδάκι, εμπνευσμένο από το αινιγματικό εκείνο χαμόγελο της αριστουργηματικής Μόνα Λίζα του Ντα Βίντσι, πραγματεύεται μ’ έναν μαγικό τρόπο την ανθρώπινη μοναξιά, τη μάταιη αναζήτηση της τρυφερότητας και της συντροφικότητας, την ιερότητα της μητρικής αγάπης, τον θάνατο και τελικά την απέραντη θλίψη που νοιώθει ο κάθε άνθρωπος, καθώς συνειδητοποιεί την αβάσταχτη ερημιά του μέσα στην απέραντη ανθρωποθάλασσα που τον περιβάλλει…"

Δικτυογραφία:

http://www.palmografos.com/permalink/10334.html 

http://www.pyxida.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=67:---&catid=18:2009-12-15-17-11-01&Itemid=196 

http://www.hadjidakis.gr

  της μαθήτριας του Γ2:

 Μαρία - Κυριακή Κεσίδου